Κατά τη διάρκεια της ζωής μας αναπτύσσουμε μία εικόνα για τον εαυτό μας, τις δεξιότητές του, τα προτερήματα και ελαττώματα ή δυσκολίες του. Η εικόνα αυτή μας κάνει να αποκτούμε μία ανάλογη στάση απέναντι στα πράγματα που πιστεύει ο καθένας ότι μπορεί να καταφέρει ή και σε αυτά που πιστεύει πως θα τον δυσκολέψουν. Η αυτοπεποίθηση λοιπόν έρχεται με τη σειρά της και δίνει ένα βοήθημα στο άτομο να προχωρήσει σε κινήσεις και δραστηριότητες αλλά και το βοηθά σε σημαντικές αποφάσεις στη ζωή του. Ωστόσο, καλό θα ήταν να αποσαφηνιστεί πως η υγιής αυτοπεποίθηση έχει άμεση σχέση με φράσεις όπως «μπορώ να κάνω αυτό», «αυτό είναι μέσα στις δυνατότητές μου», «αυτό μπορώ να το αντέξω» και άλλες, καθώς και με την αυτογνωσία του ατόμου σχετικά με τις ικανότητές του.
Παρόλα αυτά, ορισμένες φορές συμβαίνει η αυτοπεποίθηση του ατόμου να μην είναι λειτουργική και βοηθητική για το ίδιο το άτομο και παρότι συνηθίζεται να ακούμε τη λέξη με θετική χροιά, εάν δεν συνυφαίνεται με μία σωστή αυτοεκτίμηση και αυτογνωσία από το άτομο τότε είναι πολύ πιθανό να δυσκολεύεται περισσότερο. Για παράδειγμα, όταν το άτομο έχει χαμηλή αυτοπεποίθηση ενώ έχει αρκετές ικανότητες, τότε είναι πιθανό να μην εκτιμά σωστά τις δυνατότητές του και να υποτιμά τα θετικά του στοιχεία ή ακόμα και να υπερεκτιμά κάποια ελαττώματά του ή δυσκολίες του. Είναι επίσης αρκετά πιθανό να συγκρίνεται με τους γύρω του και να νιώθει μειονεκτικά ή και «χειρότερος» από αυτούς.
Αυτά και άλλα χαρακτηριστικά ίσως εμποδίσουν το άτομο να προβεί σε κινήσεις που θα το βοηθούσαν είτε στις ανθρώπινές του σχέσεις είτε στην εργασία του είτε και σε προσωπικό επίπεδο. Όπως ενδεικτικά ένα νέο άτομο που θα ήθελε να μιλήσει σε ένα άλλο νέο άτομο για να ξεκινήσει μία γνωριμία, όμως έχοντας την πεποίθηση «δεν είμαι αρκετά καλός» τότε δεν πραγματοποιεί καμία προσπάθεια και απλά αποσύρεται. Αυτό θα μπορούσε να συμβεί και σε σημαντικές αποφάσεις της εργασίας του ή ακόμη και στην εξέλιξη της καριέρας του. Για παράδειγμα να μην τολμάει να ανοιχτεί σε επαγγελματικές ευκαιρίες ή και να πάει σε ορισμένες συνεντεύξεις γιατί τον αποτρέπουν σκέψεις όπως «σιγά μην πάρουν εμένα, τζάμπα θα πάω», «θα υπάρχουν πολλοί καλύτεροι από εμένα γιατί εγώ είμαι ένα τίποτα» και άλλες ανάλογες. Για να αντιμετωπίσει ένα άτομο τέτοιες δυσκολίες χρειάζεται να κάνει αρκετή δουλειά με τον εαυτό του και να αξιολογήσει σωστά τις δυνατότητές του δίνοντας περισσότερη βάση στα θετικά και δυνατά του στοιχεία και να μάθει να τα χρησιμοποιεί σαν εργαλεία που θα τον βοηθήσουν να πάρει τα απαραίτητα ρίσκα και αποφάσεις στη ζωή του.
Αντίστοιχα όμως, ένα άτομο που έχει υπερεκτιμήσει τις ικανότητές του ή και αγνοεί κάποιες δυσκολίες του είναι εξίσου πιθανό η υπερβολική του αυτοπεποίθηση να του δυσχεραίνει την καθημερινότητα. Για παράδειγμα, ένα άτομο το οποίο πιστεύει πως δεν αντιμετωπίζει σχεδόν καμία δυσκολία και πως μπορεί να κάνει τα πάντα είναι πιθανό να απορρίπτει ευκαιρίες επειδή τις έκρινε ως «λίγες» για εκείνο και να κυνηγάει κάτι περισσότερο από αυτό στο οποίο θα μπορούσε να ανταπεξέλθει και να το ευχαριστεί. Αυτό μπορεί να έχει αντίκτυπο τόσο στο κομμάτι των σχέσεών του όσο και στο επαγγελματικό. Για παράδειγμα, μπορεί να ψάχνει σχεδόν πάντα εργασιακές θέσεις όπου δεν μπορεί να υποστηρίξει με την εμπειρία ή τα προσόντα του και που ίσως στο μέλλον το δυσκολέψουν. Ακόμη, είναι πιθανό να απορρίπτει καλές σχέσεις της ζωής του με τη σκέψη «θα βρω κάτι καλύτερο», έστω και αν στην παρούσα σχέση είναι ευχαριστημένος ως προς το συναισθηματικό κομμάτι. Σε τέτοιες περιπτώσεις που το άτομο παρουσιάζει περισσότερη αυτοπεποίθηση από όση θα το βοηθούσε είναι πιθανό να υπάρχει ένα επίμονο συναίσθημα ανικανοποίησης και απογοήτευσης ή ακόμα και να βιώνει αρκετά έντονα την απόρριψη από τους γύρω του. Παρόλα αυτά, τέτοιες καταστάσεις θα μπορούσαν να βοηθηθούν από μία καλή αξιολόγηση των ικανοτήτων των ατόμων και μία προσπάθεια εξισορρόπησης της σημασίας που ίσως δίνει τόσο στα θετικά όσο και στα λιγότερο δυνατά σημεία του.
Παρότι ίσως φαίνεται καλή η λήψη ρίσκων και η επιμονή στους στόχους του καθένα, είναι ίσως καλύτερη η ρεαλιστική σκοπιά όπου αυτοί οι στόχοι σχηματίζονται. Είναι αρκετά βοηθητικό, ο καθένας να προσαρμόζει τους στόχους του και τα σχέδιά του στις πραγματικές του ικανότητες και να τις εκτιμάει σωστά έτσι ώστε να έχει όσο το περισσότερο πιο ταιριαστή ζωή για τον ίδιο. Η λανθασμένη εκτίμηση του εαυτού του, είτε αυτή αγγίζει χαμηλότερα όρια είτε πιο υπερβολικά, δεν παύει να χτίζει μία ψευδή εικόνα που αν μη τι άλλο θα είναι δύσκολο να μπορέσει να δείξει τις πραγματικές ανάγκες του ατόμου ώστε να μπορέσει να τις καλύψει. Με λίγα λόγια, εάν πιστεύουμε ότι ο εαυτός μας αξίζει λιγότερο ή περισσότερο από όσο αξίζει τότε ορίζουμε την αξία μας ως αξία κάποιου άλλου και ως αποτέλεσμα οι κινήσεις και τα σχέδια που κάνουμε ίσως τείνουν να μην μας ταιριάζουν. Κάτι τέτοιο θα μπορούσε να φέρει μεγάλη δυσφορία σε ένα άτομο. Για το λόγο αυτό αξίζει να εστιάσει ο καθένας στην αξιολόγηση του εαυτού του και να ενισχύσει την αυτογνωσία του και την αυτοεκτίμησή του.
Ερασμία Μώρου-Σμυρνάκη
MSc Clinical and Community Psychology
Συνθετική Ψυχοθεραπεία
